[Naczelna PP-B]

W Brzegu w sposób szczególny zauważamy momenty, gdy żołnierze pełniący w naszym garnizonie służbę wojskową odchodzą do rezerwy. Dawniej w zorganizowanych oddziałach, już w cywilnych ubraniach, śpiewając przemierzali ulicami naszego miasta w kierunku dworca kolejowego. Teraz w niewielkich grupkach z charakterystycznymi chustami na ramionach pojawiają się tu i ówdzie. Właśnie te misternie ozdobione, malowanymi i haftowanymi motywami, chusty stają się dziś jedynymi pamiątkami z wojska.

Wrocławskie Muzeum Etnograficzne pozyskało ostatnio do swoich zbiorów niezwykle interesującą pamiątkę ze służby wojskowej pełnionej w Brzegu na początku XX w. To oprawiona w ramkę, haftowana i dekorowana papierowymi aplikacjami na kanwie, kompozycja. W środkowej partii umieszczono drukowane popiersie portretowe ówczesnego cesarza Niemiec Wilhelma II (1888-1918), otoczone plastycznym wieńcem laurowym. Poniżej w uformowanej przestrzennie budce wartowniczej, w otoczeniu flag w barwach cesarstwa Niemiec czarno-biało-czerwonej, przeplatanych liściastymi girlandami fotografia anonimowego brzeskiego rezerwisty, wykonana w atelier fotograficznym Curta Grögera, mieszczącym się przy Rynku 25. Po obu stronach wyszywane gałązki dębu – symbole bohaterskiej cnoty.
Tym plastycznym elementom towarzyszą napisy. W górnej partii wyhaftowany zielonymi nićmi Reserve 1909 – data przejścia żołnierza do rezerwy. Poniżej czerwonymi i beżowymi nićmi napis: Ruft einst das Vaterland und wieder als Reservist, als Landwehrmann, So legen wir die Arbeit nieder und folgen treu der Fahne dann (Wezwie kiedyś ojczyzna i znowu jako rezerwiści, jako obrońcy odłożymy pracę i pójdziemy pewnie za flagą). To fragment jednej ze zwrotek popularnej w końcu XIX w. piosenki pruskich rezerwistów z 1881 r., publikowanej w znanym zbiorze pieśni ludowych Ludwiga Erk i Franza Magnusa Böhme z l894. W niewielkim polu w dolnej partii napis: Zur Erinnerung an meine Dienstzeit (dla przypomnienia mojej służby).
Anonimowy rezerwista odbywał zapewne służbę wojskową w 156 lub 157 pułku piechoty, które od 1897 w ramach powiększania potencjału wojskowego armii pruskiej stacjonowały w naszym mieście. W następstwie wygranej przez Prusy wojny z Francją w czwartej ćwierci XIX wieku kasa Rzeszy Niemieckiej została zasilona olbrzymią kontrybucją. Władze przeznaczają ją na rozliczne inwestycje związane między innymi z obronnością. Wzmocniono także brzeski garnizon dwoma nowymi pułkami, a to wymogło budowę nowych koszar. 26 czerwca 1897 uroczyście wmurowano kamień węgielny pod ich budowę. Olbrzymie koszty budowy w wysokości 2,65 milionów marek finansował Skarb Państwa, natomiast wykonanie zapewniało miasto Brzeg. Miasto też przeznaczyło na ten cel osiem hektarów gruntów w zachodniej, w tym czasie jeszcze nie zagospodarowanej, części miasta położonych w kwartale dzisiejszych ulic Wolności, Grunwaldzkiej, Wileńskiej i Robotniczej. Budowę koszar ukończono 1 października 1898 roku, a uroczystego otwarcia dokonał ówczesny burmistrz Brzegu Juliusz Peppel. W skład kompleksu budynków koszarowych, wchodziło m.in. 12 budynków kompanijnych, rozmieszczonych na obrzeżach, 3 budynki mieszczące kwatery oficerów, budynek do ćwiczeń w północnej części kompleksu, 3 budynki gospodarcze, sztab i kasyno oficerskie w części północno-wschodniej.
Wszystkie budynki zbudowano z czerwonej klinkierowej cegły, stąd też pojawiła się potoczna nazwa „czerwone koszary”, używana już w początku XX w. Tą nazwę utrwaliła w naszych czasach obecność w tych budynkach żołnierzy, stacjonującej w Brzegu w latach 1945-1993 Armii Radzieckiej. Ale pierwotnie oficjalnie nazywano kompleks „nowymi koszarami” w odróżnieniu od innych brzeskich koszar fryderycjańskich tzw. „starych koszar” z końca XVIII w. W 1938 roku w dwudziestą rocznicę zakończenia I wojny światowej koszary otrzymały imię ostatniego dowódcy 157 pułku piechoty z czasów pokoju pułkownika Karla von Tiede.
Wszystkie budynki, wybudowane w stylu surowego neogotyku, posiadały zbliżony schemat, wydłużoną dwu lub trzykondygnacyjną, część środkową, flankowaną przez ryzalitowe formy, zwieńczone szczytami o schodkowych formach. Całość kompleksu koszarowego otaczał płot, wykonany także z czerwonej cegły. W 1930 roku do Brzegu sprowadzono 8 pułk jazdy, co wiązało się z koniecznością przebudowy koszar i budową w południowej części stajni, piekarni i bocznicy kolejowej. Jesienią 1938 pułk przeniesiony został do Oleśnicy, a w jego miejsce w “czerwonych koszarach pojawił sie 15 batalion karabinów maszynowych pod dowództwem pułkownika D. Schacka.
Do dziś zachowały się wszystkie budynki koszarowego kompleksu. Po odejściu żołnierzy radzieckich z Brzegu koszary zostały skomunalizowane i niestety zbyt pochopnie pospiesznie sprzedane. Nie wykorzystano niestety żadnego z zaproponowanych przez studentów Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej ( w ramach ogłoszonego przez burmistrza Piotra Pawlika konkursu w 1993 r.) projektu całościowego zagospodarowania tego kompleksu. Dziś wykorzystane i wyremontowane zostały jedynie pojedyncze budynki (głównie dawne pomieszczenia kompanijne). Nikt jednak nie dba o to, by kompleks dawnych „czerwonych koszar” zachował swój pierwotny jednorodny charakter, by wyburzyć postawione w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX w. obskurne budynki, aby uczynić z tego miejsca, atrakcyjne dla tego rejonu Brzegu, centrum.

Romuald Nowak