[Franco Zarrazzo]

"Plac Zbawiciela" w kinach, czyli "Nie pytaj, skąd to zło"
Recenzje Internautów _____ Aktorzy w filmie i o filmie



ŹRÓDŁO


Tadeusz Sobolewski2006-09-06, ostatnia aktualizacja 2006-09-08 13:04
Od dziś w kinach "Plac Zbawiciela" Krzysztofa Krauzego - najważniejszy film polski ostatnich lat. Dlaczego tak wciąga? Skąd bierze się dziwna lekkość tej tragicznej historii?

Z tej historii można było zrobić przejmujący wyciskacz łez, po którym tanim kosztem poczulibyśmy się lepsi, mądrzejsi, bardziej moralni. Albo oskarżycielski film o trudnym starcie młodych, niezdrowej atmosferze społecznej, wyścigu szczurów, bezrobociu, korupcji etc.

Jednak nie dlatego "Plac Zbawiciela" pozostanie tak bardzo ważnym polskim filmem ostatnich lat, podobnie jak "Dług" był ważny w latach 90. Tu też punktem wyjścia jest tragedia utopiona w codzienności, jak z kroniki wypadków: młoda kobieta, zaszczuta, zdradzona, doprowadzona do ostateczności, nie umie znaleźć innego wyjścia z pułapki - targnie się na życie swoje i dwojga małych dzieci. Znaleziono ich zimą koło kina Luna, w pobliżu placu Zbawiciela, gdzie Beata mieszkała u swojej teściowej.

Sytuacja stanowiąca ramę fabularną dawała możliwość łatwego, melodramatycznego wybrzmienia. Nazwa tytułowego placu pobrzmiewa tu tragiczną ironią. W mieszkaniu dzwoni nagle telefon ze szpitala: "Słucham? - mówi do słuchawki teściowa. - Plac Zbawiciela 7 m. 15... Tak, moja synowa jest tutaj zameldowana... Wnuki, Dawid i Adrian...". Po raz pierwszy słyszymy, że tak ich nazywa: synowa, wnuki. Przedtem razem z synem chciała ich się pozbyć, jak ciężaru.

Każdy każdego w jakimś momencie chce się tutaj pozbyć. Wyrzucanie z domu jest w tej rodzinie niemal dziedziczne. Ale nie ma w tym żadnego szczególnego okrucieństwa czy patologii. Wszyscy bohaterowie tego tak bardzo polskiego dramatu czują się skrzywdzeni: za złym synem stoi zła matka, za matką - jej nieszczęśliwe małżeństwo i zmarnowane życie księgowej. Krok za krokiem poznajemy łańcuch przyczyn, zdawałoby się, nieodwracalnych, tak jak wydaje się, że nie da się cofnąć słów, którymi siebie wzajemnie razili.

Piekło w kulturalnym domu

Jak szybko dochodzi do utraty więzi. Jak niepostrzeżenie tak zwany kulturalny dom zamienia się w piekło, w którym mówi się przy dzieciach, że przecież mogłoby ich nie być. Kto winien? Złodziejski deweloper, który zniszczył ich marzenie o własnym mieszkaniu? Wspólne życie z teściową na nierozpakowanych pudłach przy placu Zbawiciela?

Obciążeni długiem teraz obciążają siebie wzajemnie. Przerzucają jak gorący kartofel zło, które ich niezasłużenie spotkało.

Zaczynają się wzajemne pretensje, szukanie ofiary. Zostanie nią ta najsłabsza - Beata, o której teściowa (wzór cnót, "Matka Teresa", jak ją ironicznie nazywa syn) myśli jak o chamce ze wsi, która złapała jej syna na dziecko.

W scenach, które dzieją się jakby mimochodem, a zaplecione są w jeden ścisły warkocz, w dialogach brzmiących tak naturalnie, jak rzadko bywa w polskim kinie, poznajemy anatomię sytuacji rodzinnej (rewelacyjne trio aktorskie: Jowita Budnik, Ewa Wencel, Arkadiusz Janiczek). Na polu walki następują kolejne zmiany frontów. Towarzyszy im chór przyjaciół, krewnych, sąsiadów, doradców. I jeszcze, bo jakże mogło być inaczej, w grę wchodzi ta trzecia.

Bez jednego pustego miejsca, jednego deklaratywnego zdania wśród warszawskich realiów toczy się "wzięta z życia" historia. Jednak warstwa realistyczna nie wyczerpuje znaczenia "Placu Zbawiciela".

W gruncie rzeczy ten film nie jest ani melodramatem, ani współczesną tragedią, ani krytyką społeczną, ani moralitetem. Każda z postaci dostaje szansę - jak oskarżony swojego obrońcę. Nikt tu nie jest święty ani zdecydowanie zły czy głupi.

Wolność wyboru

Oglądałem "Plac Zbawiciela" zafascynowany, na płycie DVD, nocą, podczas festiwalu weneckiego. Dlaczego ten film jest tak przykuwający? Skąd bierze się dziwna lekkość tej tragicznej historii?

Krzysztof Krauze ukazuje sytuacje autentyczne, a równocześnie przygląda im się z poetyckiego dystansu. W "Placu Zbawiciela" oznaką tego dystansu jest muzyka Przemysława Myszora i Wojciecha Powagi z zespołu Myslovitz - niezmienna, spokojna, pulsująca w najbardziej gwałtownych sytuacjach, z tą samą łagodnością towarzysząca nawet scenie pobicia żony.

W zakończeniu "Długu", dziejącym się przy placu Zbawiciela, zabójca przeżywał moment wolności, kiedy przez telefon wyznawał swoją winę. Tytułowy bohater "Mojego Nikifora" kuśtykający krynickim deptakiem był postacią nie z tego świata. W "Placu Zbawiciela" mamy po jednej stronie determinizm przyczyn i skutków, nieuniknioną konsekwencję wydarzeń, a po drugiej stronie - wolność. Nigdy niezamknięta możliwość wolności, powstrzymania strumienia zła, odwrócenia jego biegu. Wiarygodnego wyjścia z sytuacji, zdawałoby się, bez wyjścia, jak w "Pokoju syna" Morettiego, w "Opowieści zimowej" Rohmera.

Kto weźmie winę

Zło jest nieuchronne, ale da się odkupić. Ma ono swoją własną konsekwencję - gdy raz damy mu ujście, następnym razem możemy już nie powstrzymać jego eksplozji. Kiedy w filmie Krauzego obserwujemy akty brutalności męża czy nieoczekiwaną wulgarność "Matki Teresy", rozumiemy, że oni już nie panują nad sobą, nie mogą się cofnąć, nawet gdyby chcieli. Ale jeśli ktoś weźmie winę na siebie, przerwie łańcuch zła, w pewnym sensie je odkupi.

Może nie warto dochodzić przyczyn tego zła? Jak mówi indyjskie przysłowie - nie trzeba pytać, kto wysłał strzałę, tylko wyjąć ją z rany?

Wina nie musi ciążyć na nas w nieskończoność. O przyszłym losie nie musi decydować splot zła, w jakie dotąd byliśmy uwikłani. To, co się stało, może zostać odkupione. W sferze etycznej można dokonać zmiany wstecz.


Jest rodzaj happy endu, który nie kłamie.