Spotkałem się z informacją, że powstanie, jakbyśmy to dziś powiedzieli, miasta na prawach powiatu (Stadtkreises Brieg) nastąpiło 1.04.1907 r. Jest to oczywiście do sprawdzenia.
To samo "źródło" (www.gemeindeverzeichnis.de/gem1900/schlesien/brieg.htm) podaje, że przyłączenie Briegischdorf do Brzegu miało miejsce w 1904 r. I to wymaga weryfikacji.
Powstanie kościoła św. Trójcy wiązane jest z epidemią dżumy, jaka nawiedziła Brzeg w 1542 r. Ogromna umieralność ludności wymusiła powiększenie miejsc pochówków. Komtur joannitów Henryk przeznaczył na ten cel część ogrodu zakonu położonego przed Bramą Opolską i polecił wznieść drewnianą kaplicę. Dała ona początek późniejszej świątyni, która kilkakrotnie była niszczona i odbudowywana. Począwszy od lat 70. XVI w. była ona kościołem filialnym przy parafii św. Mikołaja, służąc za miejsce kultu protestanckiej ludności przedmieścia Opolskiego i Rybarzy. Wiadomo, że uległa spaleniu podczas oblężenia Brzegu przez wojska szwedzkie w 1642 r. Odbudowana w 1651 r., stała się kościołem z polskim językiem nabożeństw i ze stałym polskim kaznodzieją. Kościół ten ponownie spłonął, tym razem podpalony z rozkazu austriackiego komendanta Brzegu Piccolominiego, 6 stycznia 1741 r. tuż przed spodziewanym oblężeniem Brzegu przez Prusaków.
Został odbudowany w kształcie, w jakim uwieczniły przedwojenne fotografie, w latach 1765-1769 r. Prawdopodobnie pełnił przez jakiś czas funkcję luterańskiego kościoła garnizonowego. W 1848 r. przejęła go brzeska gmina staroluterańska. Ponownie stał się wyłącznie kościołem pogrzebowym w 1897 r. wraz z wybudowaniem na potrzeby tejże parafii kościoła św. Łukasza przy ówczesnej Logaustr.
o samo "źródło" (www.gemeindeverzeichnis.de/gem1900/schlesien/brieg.htm) podaje, że przyłączenie Briegischdorf do Brzegu miało miejsce w 1904 r. I to wymaga weryfikacji.
Korzystałem z tego samego źródła, jednak wskutek przeoczenia podałem niewłaściwą datę. Powinno być 1904! Przepraszam, za zaistniałe zamieszanie.
anthropos napisał/a:
Skąd się wzięła nazwa Brygidki
Niemiecka nazwa Briegischdorf oznacza po prostu Brzeską Wieś. O ile się nie mylę, to nazwa „Brygidki” pojawiła się po wojnie jako nazwa zwyczajowa, będąca rzeczywiście spolszczeniem nazwy niemieckiej. Nie był to z pewnością dobry pomysł, jako że zatraceniu uległa cała historyczna tradycja.
W celu rzucenia światła na zagadnienie wspomnianych uprzednio kościołów i być może wyjaśnienia pewnych niejasności (jeśli nie spowodowania nowych) pozwolę sobie zamieścić tłumaczenie odnośnego fragmentu książki „Eine schlesische Perle – Brieg – Bauten erzählen”, autorstwa Dorothei Tscheschner, wydanej w Berlinie w roku 2004. Własne komentarze umieściłem w nawiasach.
Do katolickiego kościoła św. Krzyża i ewangelickiego św. Mikołaja dołączył (w sylwetce miasta) w roku 1897 nieco skromniejszy, neogotycki kościół staroluteran pod wezwaniem św. Łukasza - budowla z klinkieru przy (dzisiejszej) ulicy Łokietka, również ze spiczastą wieżą. Gmina staroluteran nie przystąpiła do proklamowanej przez Fraderyka Wilhelma III w roku 1830 „Unii” kościołów ewangelickich. Trwającym 10 lat prześladowaniom kres położył następca króla (Fryderyk Wilhelm IV), lecz staroluteranie musieli funkcjonować jako wolny kościół, pozbawiony państwowych środków. Zaskakujące, jak gmina zebrała środki na budowę własnego kościoła na ówczesnej miedzy brygidzkiej, a w roku 1908 nawet sąsiadującego z nim, sporego domu parafialnego. Sporządzenie planów i przeprowadzenie robót budowlanych powierzono brzeskiemu mistrzowi murarskiemu o nazwisku Schmid. W roku 1906 gmina stała się własną parafią a podadto wkrótce kościołem garnizonowym dla zjednoczonych protestantów (jeden z odłamów kościoła ewangelickiego).
Już w średniowieczu, w czasach pomoru wytyczano poza murami miejskimi, przeważnie od strony wschodu, miejsca pochówku, przy których powstawały kaplice pogrzebowe, częściowo wraz ze szpitalami. Budowle te były wielokrotnie niszczone i powstawały na nowo w innych miejscach. Od XVIII wieku przy ulicy Nowe Domy (Ofiar Katynia) stał kościół Świętej Trójcy, spalony w roku 1741, odbudowany w latach 1765-1769, o konstrukcji sztachulcowej, otynkowany i posiadający małą barokową dzwonnicę. Poświęcony św. Trójcy kościół zwany był również czasowo kościołem „polskim”, jako że regularnie odprawiane w nim były nabożeństwa dla polskich protestanckich uchodźców (w tym miejscu może zaistnieć kontrowersja w odniesieniu do proweniencji wiernych: miejscowi lub uchodźcy; należy przy tym nadmienić, że w drugiej połowie XVII wieku na Śląsk napłynęła fala uchodźców z Polski, co wiązało się z prześladowaniami innowierców po wojnach szwedzkich oraz wyludnieniem ziem dotkniętych kataklizmem wojny trzydziestoletniej; jednak z drugiej strony w lokalnej tradycji tereny na prawym brzegu Odry zwane były również „polską stroną”). Był to jedyny kościół w mieście, który musiał zostać oddany protestantom na mocy konwencji altransztackiej w roku 1707. Wystrój wnętrza charakteryzował się bogatymi formami późnobarokowymi, malowidłami ściennymi oraz rzeźbionym w drewnie ołtarzem z roku 1770. Organy były dziełem Michała Englera (słynny wrocławski organmistrz, m.in. twórca oranów w brzeskim kościele św. Mikołaja i we wrocławskim koóciele św. Elżbiety).
Jeszcze dalej na wschód, przy końcu Nowych Domów (Ofiar Katynia) odnajdujemy katolicką kaplicę cmentarną pod wezwaniem Odnalezienia Krzyża Świętego, w miejscu poprzednich kościołów, udokumentowanych po wiek XVI, będąca w pewnym sensie „kontynuatorką” kaplicy dawnego szpitala dla zadżumionych pod wezwaniem św. Krzyża. W roku 1719 kaplicę wzbogaciła wieżyczka dzwonnicy.
Ostatnio zmieniony przez Dziedzic_Pruski 2007-10-26, 23:30, w całości zmieniany 1 raz
O ile się nie mylę, to nazwa „Brygidki” pojawiła się po wojnie jako nazwa zwyczajowa, będąca rzeczywiście spolszczeniem nazwy niemieckiej. Nie był to z pewnością dobry pomysł, jako że zatraceniu uległa cała historyczna tradycja.
Dziedzic ma oczywiście rację. Chyba nawet przez jakiś czas była nie tylko nazwą zwyczajową a nazwą urzędową, bowiem z tą nazwą spotkałem się na jakimś powojennym planie miasta. Nie wiem jednak jak długo funkcjonowała. Obecnie w wyjątkowych sytuacjach, ale jednak, kilka razy słyszałem jak starsi brzeżanie używają tę nazwę.
Tak do końca ta historyczna tradycja nie została zatarta. Mamy całkiem dobrze zachowany układ "urbanistyczny" tej wsi i w końcu mamy nazwę ulicy. Nie nawiązuje do fonetycznej wersji Brygidki - Brigiszdorf, ani do nazwy "Brzeska Wieś", ale nawiązuje do XIII-wiecznej nazwy "Stary Brzeg", która wystąpiła w dokumentach zaraz po lokacji Brzegu i jest wymieniana w polskiej literaturze.
Piszecie tu od przyłączaniu Brzeskiej Wsi do miasta... a mnie zaciekawiło kiedy ta wieś została odłączona. Nie znalazłem żadnych opracowań wskazujących kiedy formalnie nastąpiło oddzielenie Starego Brzegu/Brzeskiej Wsi od miasta... Nie znalazłem też żadnej wzmianki o przebiegu granicy między przedmieściem Starobrzeskim i Brzeską Wsią.
W celu rzucenia światła na zagadnienie wspomnianych uprzednio kościołów i być może wyjaśnienia pewnych niejasności (jeśli nie spowodowania nowych) pozwolę sobie zamieścić tłumaczenie odnośnego fragmentu książki „Eine schlesische Perle – Brieg – Bauten erzählen”, autorstwa Dorothei Tscheschner, wydanej w Berlinie w roku 2004. Własne komentarze umieściłem w nawiasach.
Cenny dla zainteresowanych fragment tekstu (czy możesz podać stronę?). Prawie wszystko się zgadza. Domyślam się, że autorka książki, to znana berlińska architekt o tym samym nazwisku. Mam jednak wrażenie, ze historia jako taka (a nie historia architektury) nie jest jej mocną stroną.
Unia kościołów ewangelickich (luterańskiego i reformowanego) nie została przeprowadzona w 1830, ale w 1817 r. Podstawą prawną był dekret gabinetowy Fryderyka Wilhelma z 27 IX 1817 r. (w 300-lecie Reformacji).
Po drugie, stwierdzenie "gmina staroluteran nie przystąpiła do unii" jest nieprecyzyjne. W przypadku Brzegu większość parafian zaakceptowała powstanie w Prusach Ewangelickiego Kościoła Unijnego. Jedynie mniejszość brzeskich luteran zdecydowała się opuścić na znak protestu wobec dokonanej odgórnie unii z reformowanymi kościół państwowy. Zawiązanie się gminy (to, to samo, co parafia) nastąpiło nieco później. O ile wiem, parafia staroluterska w Brzegu powstała w 1835 r. (od tego czasu były prowadzone księgi metrykalne). Na marginesie można dodać, że parafia ta w 1927 r. liczyła 250 osób, ponadto podlegał jej filiał w Świerczowie pod Namysłowem.
Dziedzic_Pruski napisał/a:
W roku 1906 gmina stała się własną parafią a podadto wkrótce kościołem garnizonowym dla zjednoczonych protestantów (jeden z odłamów kościoła ewangelickiego).
To prawdopodobnie nie jest dokładne tłumaczenie. Czy możesz podać wersję oryginału niemieckiego?
Dziedzic_Pruski napisał/a:
Od XVIII wieku przy ulicy Nowe Domy (Ofiar Katynia) stał kościół Świętej Trójcy
Z całą pewnością jego początki nie sięgają wieku XVIII, ale XVI.
Jeśli zaś chodzi o kaplicę św. Krzyża, to wszystko się zgadza, z drobną korektą tekstu D. Tscheschner: kaplica ta wraz z przytułkiem sięga okresu przed 1400 r. Tak wynika z ustaleń W. Dziewulskiego.
Tak, ta autorka, to znana berlińska architekt, córka brzeskiego urbanisty, któremu wojna II wojna przerwała rozbudowę miasta.
anthropos napisał/a:
Dziedzic_Pruski napisał/a:
Od XVIII wieku przy ulicy Nowe Domy (Ofiar Katynia) stał kościół Świętej Trójcy
Z całą pewnością jego początki nie sięgają wieku XVIII, ale XVI.
Ja osobiście nie widzę błędu w tym zdaniu. Nie ustaliliście tu co prawda ścisłej lokalizacji pierwotnych kościołów św. Trójcy, ale tego XVI-wiecznego nie lokalizowałbym przy ul. Ofiar Katynia tylko przy Kamiennej.
Nie znalazłem żadnych opracowań wskazujących kiedy formalnie nastąpiło oddzielenie Starego Brzegu/Brzeskiej Wsi od miasta... Nie znalazłem też żadnej wzmianki o przebiegu granicy między przedmieściem Starobrzeskim i Brzeską Wsią.
Rozwiązanie tej kwestii kryje się w mrocznych czasach lokacji miasta. Nie znam dobrze tej tematyki, ale pozwolę sobie wyrazić przypuszczenie, że oba organizmy (Brzeg i Wieś Brzeska) niekoniecznie musiały stanowić jedność. Przedmieścia zaś rozwijały się raczej powoli (ciągłe niebezpieczeństwo zniszczenia w razie oblężeń) i dopiero stopniowo wchłaniały pobliskie wioski (np. Rataje).
anthropos napisał/a:
Cenny dla zainteresowanych fragment tekstu (czy możesz podać stronę?).
Tekst znajduje się na stronie 86.
anthropos napisał/a:
Mam jednak wrażenie, ze historia jako taka (a nie historia architektury) nie jest jej mocną stroną.
Praca ta w istocie zawiera pewne nieścisłości i dlatego należy do niej podchodzić z pewną rezerwą.
anthropos napisał/a:
Zawiązanie się gminy (to, to samo, co parafia)
Termin „parafia” może również oznaczać podlegający jednemu duchownemu obszar terytorialny, do którego należą poszczególne gminy, czyli podstawowe jednostki danego kościoła.
anthropos napisał/a:
To prawdopodobnie nie jest dokładne tłumaczenie. Czy możesz podać wersję oryginału niemieckiego?
1906 wurde die Gemeinde eine eigene Parochie und darüber hinaus bald auch militärische Garnisonkirche für die unierten protestantischen Soldaten.
Brzeski napisał/a:
Tak, ta autorka, to znana berlińska architekt, córka brzeskiego urbanisty, któremu wojna II wojna przerwała rozbudowę miasta.
Miejski radca budowlany Walther Tscheschner został usunięty z zajmowanego stanowiska w marcu 1933 roku, zaraz po przejęciu władzy przez nazistów.
Ostatnio zmieniony przez Dziedzic_Pruski 2007-10-28, 13:28, w całości zmieniany 1 raz
W kwestii Brygidek
Tak do końca ta historyczna tradycja nie została zatarta. Mamy całkiem dobrze zachowany układ "urbanistyczny" tej wsi i w końcu mamy nazwę ulicy. Nie nawiązuje do fonetycznej wersji Brygidki - Brigiszdorf, ani do nazwy "Brzeska Wieś", ale nawiązuje do XIII-wiecznej nazwy "Stary Brzeg", która wystąpiła w dokumentach zaraz po lokacji Brzegu i jest wymieniana w polskiej literaturze.
Piszecie tu od przyłączaniu Brzeskiej Wsi do miasta... a mnie zaciekawiło kiedy ta wieś została odłączona. Nie znalazłem żadnych opracowań wskazujących kiedy formalnie nastąpiło oddzielenie Starego Brzegu/Brzeskiej Wsi od miasta... Nie znalazłem też żadnej wzmianki o przebiegu granicy między przedmieściem Starobrzeskim i Brzeską Wsią.
Robi się nam trochę off topic. Ale skoro wątek zawiera się w szeroko rozumianej dyskusji o przedmieściach położonych na wschód i południe od nowożytnego Brzegu i związanych z kościołem św. Trójcy, to trzymamy się "tematu".
Wydaje się, że należy odróżnić jako dwie odrębne jednostki osadnicze: Brzeską Wieś i przedmieście Starobrzeskie będące rozwinięciem Starego Brzegu. Piszę – wydaje się – gdyż nie jestem mediewistą, aby móc się autorytatywnie wypowiedzieć w tej materii. Należy przy tym zauważyć, że inny status prawny, ekonomiczny, a zatem i społeczny, miały przedmieścia, a inny wsie. Przedmieścia zamieszkiwała z reguły ludność zajmująca się rzemiosłem (nie zrzeszona w cechach), usługami, a w mniejszym stopniu uprawą czy hodowlą.
Począwszy od K. F. Schönwäldera i jego pracy Geschichtliche Ortsnachrichten von Brieg und seine Umgebungen (Brieg 1846-1847) przyjmowano za pewnik, że Stary Brzeg i Wieś Brzeska były ze sobą tożsame. Uważał tak również C. Grünhagen, wydawca średniowiecznych archiwaliów dotyczących Brzegu. Sugerowano się przy tym faktem, że nazwa „antiqua Brega” występuje w źródłach jako najstarsza (1279), a następnie znika z dokumentów, a pojawia się od początku XIV w. nazwa „villa Bregensi". (Przy okazji prostuję swój wcześniejszy zapis – nazwa Wieś Brzeska pojawia się po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1314 r., a nie w 1339).
Niemieccy historycy sądzili, że osada Stary Brzeg w XIV w. w wyniku rozwoju procesu osadniczego przekształciła się w Wieś Brzeską. Dopiero powojenne badania zweryfikowały nieco to przekonanie. W powyższej kwestii wypowiadali się m.in. R. Rospond i W. Taszycki, a następnie W. Dziewulski. Wskazał on, że miasto nabyło Brzeską Wieś między rokiem 1283 (stanowiła wówczas własność kościoła farnego w Brzegu), a 1329, kiedy występuje w wykazie dóbr miejskich. Nie oznaczało to oczywiście, że Brzeska Wieś należąc do Brzegu, znajdowała się w granicach miasta. Będąc folwarkiem stanowiła tzw. Stadtgüter (majątek miejski). Niezależnie jednak od tych sugestii lokalizacyjnych decydujący głos powinni w tej kwestii wygłosić archeolodzy.
Brzeska Wieś (Briegischdorf) pierwotnie znajdowała się zapewne pomiędzy Bramą Małujowicką a Starobrzeską. Dość prawdopodobna jest lokalizacja w okolicach pomiędzy obecnymi ulicami Armii Krajowej i Piastowskiej. Natomiast Stary Brzeg umiejscowić należy przed Bramą Starobrzeską (a właściwie „Briegischdorfer Thor”), tj. przy początku ulicy Piastowskiej. Granica pomiędzy Brzeską Wsią a przedmieściem Starobrzeskim jest właściwie nie do odtworzenia.
Prawdopodobnie jedynym wizerunkiem Brzeskiej Wsi jest weduta F. B. Wernera przedstawiająca miasto od strony południowej, a pochodząca sprzed 1737 r. Po zdobyciu miasta wraz z decyzją o rozbudowie twierdzy dokonano przeniesienia Brzeskiej Wsi.
Zdanie:
1906 wurde die Gemeinde eine eigene Parochie und darüber hinaus bald auch militärische Garnisonkirche für die unierten protestantischen Soldaten.
można również przetłumaczyć:
W 1906 gmina była osobną parafią a ponadto wkrótce kościołem garnizonowym dla unijnych protestanckich żołnierzy. [przymiotnik ‘unierten’ odnosi się do członków Kościoła ewangelicko-unijnego].
Dziedzic_Pruski napisał/a:
Zaskakujące, jak gmina zebrała środki na budowę własnego kościoła na ówczesnej miedzy brygidzkiej
"Miedza brygidzka" - tak rzeczywiście jest w tekście?
Przy okazji, nazwę "Brygidki" do obiegu naukowego wprowadzili L. Toporowski i W. Dziewulski w pracy Brzeg. Dzieje, gospodarka, kultura (Opole 1972, s. 30, 113). Obaj autorzy piszą o "obecnej ulicy Brigidek" [sic!].
"Miedza brygidzka" - tak rzeczywiście jest w tekście?
Niemiecki termin „Flur” można tłumaczyć jako „miedza” w szerszym rozumieniu oznacza (lokalną) nazwę danego terenu (n.p. pole, parcela).
Zamieszczam kolejne tłumaczenie, w którym jest mowa o kościele św. Trójcy oraz położonych na obrzeżach miasta cmentarzach. Tekst pochodzi z wydanego w roku 1929 przewodnika po Brzegu (Ernst Günther, Illustrierter Führer durch Brieg unter besonderer Berücksichtigung heimatlicher Kunstdenkmäler / Ilustrowany przewodnik po Brzegu ze szczególnym uwzględnieniem rodzimych zabytków, Verlag Hugo Süßmann, Brieg 1929).
(..) Nie stanowiąc własności zakonów, wspólnym dobrem były kaplice pogrzebowe przed bramami miejskimi. W roku 1542, podczas pomoru, który w ciągu pół roku zebrał żniwo w liczbie 2000 ofiar, ogród komtura przed Bramą Opolską przekształcono w miejsce pochówków. Równocześnie powstała tam również drewniana kaplica; masywny kościół został zaś poświęcony św. Trójcy w roku 1574. Podczas wojny trzydziestoletniej, w roku 1643 (powinno być 1642) kościół musiano rozebrać, jednak po zawarciu pokoju westfalskiego został odbudowany nieco dalej na wschód i jest wyraźnie rozpoznawalny na starych widokach miasta. Od roku 1669 świątynia służyła jako polski kościół. Również cmentarz musiał być przesunięty dalej na wschód i osiągnął wysokość (dzisiejszej) ulicy Powstańców Śląskich. Szkielety odkryte podczas wykonywania wykopów na parcelach po obu stronach ulicy pochodzą właśnie z tego cmentarza, a nie z istniejącego dziś „starego cmentarza ewangelickiego”, który na obecnym areale wytyczono dopiero po wojnach śląskich. Na tym cmentarzu, tuż przy ulicy Nowe Domy (Ofiar Katynia) w roku 1769 zbudowano na nowo rozebrany w roku 1741 kościół cmentarny św. Trójcy.
Jeszcze dalej na wschód, przy końcu ulicy Nowe Domy (Ofiar Katynia), na skraju starego cmentarza katolickiego, położony jest dzisiaj kościół cmentarny św. Krzyża. Lokalna nazwa tego miejsca, wzmiankowana już w zapisach z wieku XV, zachowała się aż do wieku XIX jako nazwa położonej przy końcu ulicy Nowe Domy (Ofiar Katynia) gospody. Można przyjąć, że w tym miejscu od dawien dawna stał przydrożny krzyż lub drewniana kaplica, będąca kościołem szpitalnym sąsiadującego z nią przytułku. Obecna budowla, posiadająca wcześniej wieżyczkę, jest udokumentowana od początku wieku XVIII. Być może kaplicę tą, również bliską rozebrania w roku 1741, spotykał w czasach wojen podobny los, jak ewangelicki kościół cmentarny. Wzmiankowany przez Lucae przytułek nosił również nazwę domu z dzwonkami (lub dzwoniącego – niem. „Klingelhaus”); z pewnością przebywali w nim zarażeni chorobami zakaźnymi, być może nawet zadżumieni, którzy dzwonkami ostrzegali przechodniów, a i pewnie prosili też o jałmużnę. „Dom zadżumionych” wzmiankowany jest w roku 1778 przy końcu ulicy Rybackiej.
Na znajdującym się tam cmentarzu chowano również traconych (w pobliżu) skazańców. „Wysoka sprawiedliwość” (niem. „hohe Justiz”, czyli miejsce straceń), murowana brzeska szubienica, znajdowała się nieopodal, na terenie fabryki Pzillasa (czyli w okolicach dzisiejszej ulicy Ziemi Tarnowskiej) /patrz legenda o zuchwałej dziewce (służącej)/.
Przy szosie zielęcickiej, w pobliżu tzw. „Czarnego Rycerza” (czyli toru saneczkowego zaraz na skraju parku Peppela) istniała też ponoć szubienica wojskowa, a od roku 1743 również cmentarz. Podczas budowy narożnego budynku u zbiegu (dzisiejszych) ulic Wyszyńskiego i Wolności odkryto szkielety.
Znaleziska ludzkich kości na zboczu tzw. „wilczego jaru” (czyli odcinka fosy od ul. Wrocławskiej do Armii Krajowej) na parceli ul. Wrocławska 1 oraz w ogrodzie (nie istniejącej już) loży zdają się pochodzić z cmentarza, założonego w roku 1659 dla gminy zamkowej - cmentarz wokół kolegiaty św. Jadwigi już nie wystarczał. Dokładnej lokalizacji cmentarza nie sposób dziś określić. Na starych sztychach zdaje się on być położony dalej w stronę Rataj. Ogród położony na południe od ulicy Filozofów, w pobliżu (nie istniejących już) torów kolejki (do również nie istniejącej cukrowni von Loebbeckego) nosi lokalną nazwę „pole cmentarne”. Również przed Bramą Małujowicką (czyli na początkowym odcinku ul. Armii Krajowej) znajdować się miała kaplica, wzmiankowana w roku 1515. Na jej miejscu stał później krzyż, rozpoznawalny na starych widokach miasta.
"Miedza brygidzka" - tak rzeczywiście jest w tekście?
Niemiecki termin „Flur” można tłumaczyć jako „miedza” w szerszym rozumieniu oznacza (lokalną) nazwę danego terenu (n.p. pole, parcela).
Chodziło mi raczej o przymiotnik "brygidzka" (briegischdorfer?)
Warto dodać, że cmentarz ewangelicki przy ówczesnych Nowych Domach (Neuhäuserstrasse) stanowił własność parafii św. Mikołaja (nawet w okresie, gdy kościół cmentarny św. Trójcy był użytkowany przez parafię staroluterską). Sądząc po nieregularnym kształcie zajmowanym przez cmentarz przed 1945 r., był on powiększany.
Ciekawą informację zawiera brzeska książka adresowa z 1930 r. Otóż dom po nr 56 przy tejże ulicy należał do brzeskiej gminy ewangelickiej (Evangelische Kirchengemeinde Brieg). Zamieszkiwały w nim rodziny: Karla Klosky (robotnika), Paula Klosky (maszynisty) oraz Michaela Sala (szewca). Dom pod numerem 57 był własnością gminy św. Trójcy (Evangelische Kirchengemeinde Trinitatis), natomiast kolejny (nr 58), gdzie zamieszkiwały cztery rodziny, należał także do parafii św. Mikołaja. Posesja pod numerem 59 pozostawała niezabudowana, zaś pod wspólną numeracją 60/61 znajdował się dom zamieszkały przez rodzinę luterańskiego proboszcza Erwina Hennecke. Pod numerem 62 zamieszkiwali Martin Dreschner oraz Felix Schmidt. Dom nr 63 był ostatnim budynkiem mieszkalnym przy tej ulicy.
Brzeska Wieś (Briegischdorf) pierwotnie znajdowała się zapewne pomiędzy Bramą Małujowicką a Starobrzeską. Dość prawdopodobna jest lokalizacja w okolicach pomiędzy obecnymi ulicami Armii Krajowej i Piastowskiej. Natomiast Stary Brzeg umiejscowić należy przed Bramą Starobrzeską (a właściwie „Briegischdorfer Thor”), tj. przy początku ulicy Piastowskiej. Granica pomiędzy Brzeską Wsią a przedmieściem Starobrzeskim jest właściwie nie do odtworzenia.
Prawdopodobnie jedynym wizerunkiem Brzeskiej Wsi jest weduta F. B. Wernera przedstawiająca miasto od strony południowej, a pochodząca sprzed 1737 r. Po zdobyciu miasta wraz z decyzją o rozbudowie twierdzy dokonano przeniesienia Brzeskiej Wsi.
Czy umiejscowienie Brzeskiej Wsi między bramami Małujowicką a Starobrzeską jest jakoś potwierdzone, ew. czyje to hipotezy? I drugie pytanie, czy gdzieś można znaleźć tę wedutę Wernera, żeby ew. zobaczyć tę Wieś?
Tak mi się wydaje, że kilka domów Brzeskiej Wsi widać też na weducie z 1537 r. Widać też na niej - o ile ktoś ma dużą wyobraźnię - dwa dachy z przedmieścia pod Bramą Starobrzeską.
Lokalizacja Brzeskiej Wsi między Bramą Starobrzeską a Małujowicką wynika z założenia, że stanowiła ona założenie osadnicze odrębne od przedmieść, powstających przed bramami miejskimi i wzdłuż traktów komunikacyjnych.
O jej lokalizacji pisał W. Dziewulski, zob. tegoż autora: Brzeg przedlokacyjny - ze szkicem sytuacyjnym,"Sobótka", R. IX 1954; wspólnie z S. Golachowskim, Brzeg, [w:] Studia z dziejów budowy miast polskich, Warszawa 1957, por. [/i]Brzeg. Dzieje, gospodarka, kultura, Opole 1975.
Rycina Wernera dostępna jest na pod adresem: www.deutschefotothek/de
lub z linku zamieszczonego przez Dziedzica Pruskiego w wątku Brzeg - retro (post z 17.03.2007).
Ostatnio zmieniony przez anthropos 2007-11-10, 09:53, w całości zmieniany 2 razy
Lokalizacja Brzeskiej Wsi między Bramą Starobrzeską a Małujowicką wynika z założenia, że stanowiła ona założenie osadnicze odrębne od przedmieść, powstających przed bramami miejskimi i wzdłuż traktów komunikacyjnych.
O jej lokalizacji pisał W. Dziewulski, zob. tegoż autora: Brzeg przedlokacyjny - ze szkicem sytuacyjnym,"Sobótka", R. IX 1954; wspólnie z S. Golachowskim, Brzeg, [w:] Studia z dziejów budowy miast polskich, Warszawa 1957, por. [/i]Brzeg. Dzieje, gospodarka, kultura, Opole 1975.
Acha. To się wszystko zgadza. To znaczy zgadza się lokalizacja Dziewulskiego, zarówno z rycinami Wernera jak i wedutą Ottheinricha. No i także zachowany przebieg dróg się zgadza.
Mało precyzyjny ten link ale jeśli tę samą rycinę mamy na myśli - to znaczy 9 rycin miast śląskich:
"Werner, Friedrich Bernhard 1737
Darstellung: Brieg & Olau & Oels & Trebnitz & Nimtsch & Juliusburg & Strehlen & Festenberg & Bernstadt
to wydaje mi się, że widać tam dosyć dokładnie zabudowę przed Bramą Starobrzeską, ale - jeśli Brzeska Wieś miałaby być położona nieco dalej, to na tej rycinie nie występuje.
Lokalizacja Brzeskiej Wsi opiera się na załozeniu, że pierwotnie nie stanowiła ona części przedmieść, tj. Małujowickiego i Starobrzeskiego. Musiała znajdować się pomiędzy drogami wylotowymi z miasta, wzdłuż których powstawały oba przedmieścia. Dopiero w trakcie rozwoju procesu osadnictwa mogła ona zespolić się z zabudową przedmieść. Należy pamietać, że oprócz domostw mieszkańców przedmieść znajdowały się tam działki uprawne oraz ogrody mieszczan brzeskich. Nie była to zatem zwarta zabudowa.
Po drugie, w 1740 r. Brzeska Wieś znajdować się miała niemal przed linią austriackich fortyfikacji Brzegu. Oczywiście umocnienia te były już znacznie dalej wysunięte na przedpole miasta niż jego dawne gotyckie mury obronne. Tym samym miasto „przybliżyło się” do Brzeskiej Wsi. Owa bliskość zadecydowała o tym, że w związku z rozbudową pruskich fortyfikacji Brzeska Wieś została przeniesiona na nowe miejsce, tj. na południe (czy raczej południowy wschód) od przedmieścia Starobrzeskiego w okolice dzisiejszej ulicy Starobrzeskiej.
Jeśli chodzi o rycinę Wernera, to tak. O nią właśnie chodzi. Jednakże jest z nią pewien kłopot. Przedstawia ona panoramę miasta od południowego-zachodu, tj. z przedmieściem Małujowickim od czoła. Przedmieście Starobrzeskie jest oddalone, a z Opolskiego dostrzec można szczyty dachów kościołów Sw. Trójcy i św. Krzyża z informacją, że znajdowały się tam cmentarze: luterański i katolicki. A gdzie jest Brzeska Wieś? Można by założyć, że nie widnieje na weducie, bądź, że znajdowała się poza jej zasiegiem, dalej na wschód. Ale to nie zgadza się z pierwotną lokalizacją osady. Tym bardziej, że rysunek został sporządzony przed 1737 r., czyli jeszcze przed przeniesieniem Brzeskiej Wsi na nowe miejsce.
Najbardziej prawdopodobne jest to, ze rysunek Wernera precyzyjnie oddaje panoramę i kształt budowli miejskich, natomiast z pewną dowolnością traktuje szczegóły krajobrazu podmiejskiego. Na ślad uwiecznienia Brzeskiej Wsi na tejże weducie mogły wskazywać wizerunek pojedyńczego domu gospodarskiego wysuniętego najbardziej na wschód na przedmieściu Małujowickim. Odchodzi od niego droga polna w kierunku wschodnim. Ta część kolorowanego rysunku Wernera ma barwę żółtą, co oddaje z pewnością łany zbóż. Należy pamiętać, że Brzeska Wieś była folwarkiem produkującym pożywienie na potrzeby mieszkańców miasta, nie była więc większą osadą z liczna zabudową. Nie dizwi zatem fakt, ze nie została w bardziej wyraźny sposób przedstawiona na tym rysunku.
Nie możesz pisać nowych tematów Nie możesz odpowiadać w tematach Nie możesz zmieniać swoich postów Nie możesz usuwać swoich postów Nie możesz głosować w ankietach Nie możesz załączać plików na tym forum Możesz ściągać załączniki na tym forum
ale jeśli tę samą rycinę mamy na myśli - to znaczy 9 rycin miast śląskich:
Nasze Serwisy:
Nasze Serwisy:
