Wysłany: 2017-07-29, 23:05 Kamienica ul. Chopina 1
Rysunek fasady kamienicy przy ul. Wagner-Strasse 1 (dziś Chopina) z 1873 r. Przedstawia stan sprzed przebudowy budynku w 1877 r. Zmieniono wówczas kształt wejścia znosząc renesansowy portal z dwoma pilastrami i tympanonem.
W pierwotnym kształcie została wzniesiona w 1597 r., a ponieważ była następnie w posiadaniu trzech generacji rodziny Burkert zwana była w XIX i XX w. kamienicą Burkertów. W polskiej literaturze pojawiła się informacja, że był to dom Burkertschena, lecz jest to pomyłka.
Błędna nazwa w polskiej literaturze wzięła się z błędnego odczytania niemieckiej nazwy „das Burkertsche Haus” – dom/ kamienica burkertowska. Przymiotniki dzierżawcze tego typu były dawniej powszechnie stosowane. Dziś występują w j. niemieckim, podobnie jak w polskim, tylko w bardziej podniosłym kontekście – np. Konkurs Chopinowski, muzyka bachowska (Bachsche Musik), das Ohmsche Gesetz (prawo Ohma).
Burkertowie prowadzili piekarnię, która figuruje już w książce adresowej z 1879 r. Przypominają o tym precle umieszczone na godłach z datami przebudów z lat 1877 i 1909. Przebudowa z 1877 r. i likwidacja renesansowego portalu wiązała się przypuszczalnie z urządzeniem lokalu sklepowego.
W książce adresowej z 1934 r. figuruje filia piekarni Burkerta przy Moltkestr. 6 (Wolności).
Przy okazji warto nadmienić, że przed wojną poularne nazwy wielu brzeskich kamienic i innych budowli wywodziły się od ich aktualnych właścicieli – np. kamienica Halena zwana była kamienicą Süssa (w przyziemiu znajdowała się znana księgarnia i sklep papierniczy Süssa, nazwa ta widnieje na wielu brzeskich widokówkach), zaś zrujnowany dziś pałacyk przy ul. Chrobrego, czyli willa Löbbeckego (a nie Löbbecka czy Lebeka, jak się często błędnie podaje) znana była jako „Villa Rohrscheidt”.
Fragment z artykułu pt. Brieg opublikowanego w 1894 r. na łamach "Zeitschrift für bildende Kunst" autorstwa Arthura Jonetza, nauczyciela Gimnazjum Królewskiego w Brzegu. Prawdopodobnie jest to najstarsza wzmianka o tym budynku w literaturze:
So hat Brieg den Giebelbau in charakteristischer Weise entwickelt. Dafür ist zunächst die höchst geschmackvoll in einen zierliehen Doppelgiebel zerlegte Front des Hauses Wagnerstraße 4 (Burkert) bezeichnend. Auch die schweren Konsolgesimse die in Kasten gestellten zwischen Säulen und die metallbeschlagartigen Ornamente, welche einzelne Flächen beleben, sind merkwürdig. Das Haus ist 1597 vollendet, im 18. Jahrhundert und 1883 teilweise umgestaltet, aber erst ganz neuerdings in seiner feinen Symmetrie durch eine im Erdgeschoss gebrochene zweite Thür gestört worden. Anwendung gekommen; sie bedecken die ganze Fläche der Fassade.
Ciekawa jest wzmianka o przebudowie w XVIII w., o której nic nie wiadomo. A także w roku 1883. To wówczas miano pozbawić fasadę domu symetrii przekształcając otwór okienny na drugie, niesymetryczne wejście.
P.S. Wspomniany błąd oczywiście pochodził z wadliwego odczytania. Jednak ze względu na autora i publikację warto go sprostować. Chodzi o wartościowy artykuł Renesansowe domy szczytowe w Brzegu Wiesława Skibińskiego z 1981 r. ("dom Burkertschena przy ulicy Chopina 1")
A może informacja Jonetza o przebudowie domu Burkertów w osiemnastym stuleciu oparta jest nie na źródłach archiwalnych, ale lokalnej tradycji? Mógłby to sugerować zapis w przywoływanej już publikacji Was sich die Schlesier vom alten Fritz erzählen, wydanej w Brzegu w 1860 r. przez Otto Falcha. Jest tam krótka powiastka zatytułowana "Königliche Milde":
Das Burkertsche Haus am Sperlingsberge No. 422 zu Brieg ist von den Königlichen Departements-BauInspektor Geisler zur selben Zeit erbaut worden, wo der Kasernenbau ausgeführt wurde. Geisler leitete den Kasernenbau und es war in Brieg ziemlich eines daß - von den zu den Kasernen bestimmten Ziegeln und Holze auch auf den Sperlingsberg oft Ladungen gefahren wurden. 1784 am 24. August frug Friedrich, wo das Haus des Bau-Inspectors sei und ließ sich hinführen. Geisler sah mit Beben den König nahen und eilte ihm entgegen. Friedrich hielt zu Pferde vor dem Hause, betrachtete es von oben bis unten, frug den Bau-Inspektor um die innere Einrichtung und wollte wissen, ob früher an dem Orte schon ein Haus gestanden. Letzteres war nicht der Fall und der König sagte: Ich muß Ihn loben, daß Er ein hübsches Haus auf einen wüsten Platz gestellt. Wenn Er aber wieder ein Mal so was entriren (unternehmen) will, dann sage Er es mir vorher, sonst möchte ich es Ihm übel nehmen! Damit wandte der König das Pferd und ritt fort. Man wunderte sich in Brieg allgemein, daß Geisler so gut weggekommen sei. Friedrich hörte das auch; aber das Haus hatte ihm gefallen und er war grade in sehr guter Stimmung, da meinte er denn: Manchmal corrigirt die Nachsicht den Menschen, manchmal der Tadel. Ich habe es einmal mit der Nachsicht versucht und das Haus hätte ich ja doch bauen müssen! Ich mag mich nicht weiter drein metiren (mischen)!
Przynosi on jednak nowe pytania, m.in. dlaczego wspomniany dom Burkertów miał nosić numerację 422 i znajdować się przy Sperlingsberge? Przecież to inna część miasta. Jak zostało wspomniane w odrębnym wątku na forum, dom z taką numeracją znajdował się przy ulicy Jezuitów, a nie Chopina.
Wspomniany Geisler jest postacią na wskroś autentyczną. Carl Gottfried Benjamin Geisler pełnił obowiązki inspektora budowlanego w Brzegu w latach 1772-1787. Natomiast budowa tzw. Starych Koszar w Brzegu, którą rzeczywiście nadzorował, miała miejsce w latach 1780-1782. Czy jednak rzeczywiście postać ta odcisnęła swój ślad także w domu Burkertów?
Zdjęcie domu Burkertów z ok. 1940 r. ze zbiorów Instytutu Herdera, wykonane przez Marianne Kirchner: https://www.herder-instit...ield_parameter=
Zwraca uwagę umieszczone nad wejściem nazwisko właściciela i charakter zakładu usługowego: Wilhelm Burkert, Bäckerei-Konditorei, zanikłe w okresie powojennym. W stosunku do rysunku z 1873 r. dostrzec można także dodatkowy fryz poniżej pierwszego piętra.
Chodzi definitywnie o dwie różne kamienice. Wynika to już z samej numeracji: kamienica nr 422 (według ówczesnej numeracji domy były numerowane niezależnie od ulic) znajdowała się rzeczywiście na Wróblim Wzgórzu, natomiast kamienica przy ul. Kołodziejskiej (Chopina), druga na pierzei południowej, licząc od skrzyżowania z dzisiejszą ul. Jagiełły, musiała nosić numer 339. Można to prześledzić na zamieszczonym niżej wycinku z planu Brzegu z 1860 r. z numeracją domów. Jak wspomniano już wcześniej, obiegowe nazwy kamienic wywodzono od nazwisk ich właścicieli, ale ci się zmieniali, a wraz z nimi i same nazwy. W 1860r., tj. w roku wydania zbioru anegdot o Fryderyku Wielkim, kamienicą Burkertów nazywano widocznie dom na Wróblim Wzgórzu. Tezę tę potwierdza również treść anegdoty, przytoczmy ją w polskim tłumaczeniu:
Kamienica Burkertów na Wróblim Wzgórzu nr 422 w Brzegu została wzniesiona przez królewskiego inspektora budowlanego Geislera w tym samym czasie, w którym wznoszono koszary. Geisler kierował budową koszar i w Brzegu wiedziano o tym, że przeznaczone na tę budowę cegły i drewno wożono też często na Wróble Wzgórze. 24. sierpnia 1784 r. Fryderyk (Wielki) zapytał, gdzie znajduje się dom inspektora budowlanego i kazał się tam zaprowadzić. Geisler, dostrzegłszy z drżeniem serca zbliżającego się króla, wybiegł mu naprzeciw. Fryderyk zatrzymał konia przed kamienicą, przyjrzał jej się od góry do dołu, zapytał inspektora o urządzenie wnętrza i chciał wiedzieć, czy stał już w tym miejscu wcześniej jakiś dom. Tak jednak nie było i król rzekł: - muszę go pochwalić, że postawił ładny dom w pustym miejscu. Gdyby jednak chciał to zrobić ponownie, to niech mi wcześniej o tym powie, gdyż w przeciwnym razie wezmę mu to za złe (w XVIII w. panowała „moda” zwracania się w 3. osobie, zwłaszcza do niżej urodzonych)! Król zawrócił następnie konia i odjechał. W Brzegu panowało ogólne zdziwienie, że Geislerowi uszło wszystko płazem. Doszło to także do uszu Fryderyka, ale że kamienica podobała mu się i był akurat w bardzo dobrym humorze, skontatował jedynie: niekiedy człowieka naprawia wyrozumiałość, innym razem nagana. Tym razem okazałem wyrozumiałość, a dom musiałbym i tak sam powstawić! Nie chcę się do tego więcej wtrącać.
Ponieważ Geisler postawił dom na pustym miejscu, nie mogła to być parcela przy ul. Kołodziejskiej (Chopina), bo tam stała już tytułowa kamienica tego wątku.
Inspektor budowlany Geisler wzmiankowany jest również w diariuszu brzeskim, który prowadził przypuszczalnie mistrz piwowarski Gottlieb (Bogumił) Proske:
5. stycznia 1793 r. zmarł królewski inspektor budowlany Geisler. Był to człowiek zdolny, cenił się rocznie na 1.200 talarów, ale że wedle swej metody na życie potrzebował 2.400 talarów, pozostawił sporo długów.
Jak widać, było to panisko – żył na szeroką stopę i bez skrupułów korzystał z publicznych zasobów.
Zajrzyjmy jeszcze do książki adresowej z 1879 r. Pod nazwiskiem Burkert figurują tam 3 osoby: Carl Burkert, mistrz rzeźnicki, ul. Kołodziejska 4; Rosina Burkert, wdowa po mistrzu rzeźnickim, Wróble Wzgórze 11 – 14; Wilhelm Burkert, mistrz piekarski, ul. Kołodziejska 4.
Co ciekawe, w 1879 r. mamy już numerację według ulic, podczas gdy na planie z 1860 r. jest jeszcze numeracja według domów. Z zestawienia wycinków wspomnianego planu z 1860 r. i planu z numeracją według ulic wynika, że kamienica oznaczona nr. 422 na pierwszym planie wchodziła w skład kompleksu oznaczonego nr. 11 – 14 na drugim i była w posiadaniu Burkertów, którzy równocześnie posiadali tytułową kamienicę przy ul. Kołodziejskiej 4 (Chopina) – o własności mówią gwiazdki przy nazwiskach.
Nie możesz pisać nowych tematów Nie możesz odpowiadać w tematach Nie możesz zmieniać swoich postów Nie możesz usuwać swoich postów Nie możesz głosować w ankietach Nie możesz załączać plików na tym forum Możesz ściągać załączniki na tym forum
Nasze Serwisy:
Nasze Serwisy:
